2.1 Wonen | Programmabegroting 2023 en Meerjarenraming 2024-2026

Doelstelling:
We implementeren de Omgevingswet met betrokkenheid van onze samenleving.
De Omgevingswet treedt op 1 januari 2023 in werking, mits de problemen met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) in oktober 2022 zijn opgelost. De wet gaat uit van bundeling van regels voor de fysieke leefomgeving. Het omgevingsrecht moet: •Inzichtelijk zijn. •De leefomgeving centraal stellen. •Ruimte bieden voor maatwerk. •Tot snellere besluitvorming leiden. Implementatie vraagt niet alleen aandacht voor planologie, maar ook voor zaken als leefbaarheid, duurzaamheid, gezondheid, veiligheid, dienstverlening en participatie.
Resultaat:	Actie:
Programma’s op grond van de Omgevingswet	We geven uitvoering aan de vastgestelde Omgevingsvisie onder andere via het vaststellen van programma’s.
Een goed functionerend DSO	We bouwen het pakket aan informatie dat wij aanbieden aan het DSO verder uit.
Een omgevingsplan met voor de burger bindende regels, dat: •kan rekenen op draagvlak; •dat digitaal raadpleegbaar is via het DSO; •en passend binnen de kaders van de Omgevingsvisie.	We werken vooral gebiedsgewijs verder aan het maken van een omgevingsplan voor de hele gemeente. In 2030 moet dit zijn gerealiseerd, maar we streven ernaar om dit eerder klaar te hebben.
Bestuurders en medewerkers die goed geoutilleerd zijn voor implementatie van en het werken met de Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging	Het verzorgen van opleidingen over de Omgevingswet voor bestuur en medewerkers waarin aandacht is voor de cultuur, ook in het licht van de bestuurlijke vernieuwing.

	Als uitvloeisel van het Klimaatakkoord en het Duurzaamheidsprogramma is een start gemaakt met de verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed. Hiervoor is een Routekaart opgesteld. Bij de verduurzaming is onder meer aandacht voor circulariteit en klimaatadaptatie.
Doelstelling:
We werken aan een duurzame gemeente en nemen onze verantwoordelijkheid binnen de opgaven en taken van de energietransitie.
Op een structurele en systematische wijze wordt uitvoering gegeven aan het vastgestelde beleid op het gebied van duurzaamheid.
Resultaat:	Actie:
Een duurzame en toekomstbestendige gemeente die geen gebruikmaakt van fossiele brandstoffen	Vele projecten zijn gericht op het stapsgewijs terugbrengen van ons eigen fossiele brandstoffengebruik zodat: •wij het goede voorbeeld geven; •en het nieuwe kansen biedt voor (lokale) ondernemers om op in te spelen.
	We zijn onderdeel van de RES Regio Fryslân waarmee we regionaal invulling geven aan de landelijke doelstellingen voor duurzame opwek tot 2030. De komende periode intensiveren en professionaliseren we de samenwerking binnen de RES. Daarnaast werken we aan de RES 2.0 die in 2023 ter besluitvorming wordt voorgelegd.
	Samen met de bewonersinitiatieven zetten we de volgende stappen in het aardgasvrij maken van dorpen. Nieuwe initiatieven van bewonersgroepen pakken we op.
	We passen het herziene beleid voor Sinnefjilden toe.
	We stimuleren het ontstaan van lokale energiecoöperaties, waaraan burgers kunnen deelnemen.
	In het buitengebied staan we onder voorwaarden windturbines toe van maximaal 15 meter hoog op agrarische bouwpercelen. Hiervoor is een paraplubestemmingsplan vastgesteld.
	We zoeken naar nog duurzamere varianten voor brandstof van ons wagenpark. Momenteel rijdt ons wagenpark op blauwe diesel en elektriciteit.
	We brengen duurzaamheid in als belangrijk aandachtspunt bij ruimtelijke projecten en bij het opstellen van bestemmings- of omgevingsplannen.
	•Via het project Tûk Wenjen informeren we particuliere woningeigenaren over welke stappen zij kunnen nemen om de woning te verduurzamen. •Daarnaast kunnen zowel huurders als woningeigenaren die moeite hebben maandelijks rond te komen gebruikmaken van de energiecoach. De energiecoach geeft laagdrempelig advies over hoe energie te besparen en plaatst kleine besparende producten.
	We passen ook voor asfaltwerkzaamheden duurzaamheidseisen toe.
	We stimuleren initiatieven vanuit kernen en wijken die bijdragen aan de duurzaamheidsambities.
Minder gebruik van grondstoffen en minder afval	•We zetten in op het terugdringen van afvalstromen en het terugbrengen van de hoeveelheid huishoudelijk restafval naar 60 kg per inwoner per jaar. •In het eerste kwartaal van 2023 vindt een wedstrijd plaats op scholen om zoveel mogelijk elektronisch afval (smartphones, laptops, etc) gescheiden in te zamelen.
	We stimuleren hergebruik van grondstoffen (circulaire economie).
	We zetten grote hoeveelheden hekkelspecie, gras en bladeren om in compost en geven dat vervolgens een nuttige bestemming.
	We nemen deel in de betonketen Fryslân en passen de afgesproken duurzaamheidseisen toe in onze grond-, weg- en waterbouwprojecten.
	We brengen circulariteit in als belangrijk aandachtspunt bij ruimtelijke projecten.
Een klimaat-adaptieve gemeente die in 2050 klimaat-robuust is ingericht	We houden bij het inrichten van kernen en wijken rekening met klimaatadaptatie en de bevordering van biodiversiteit.
	We stimuleren eigenaren van percelen: •het regenwater af te koppelen van het vuilwaterriool; •hun percelen te vergroenen; •en regenwater vast te houden of te bergen voor droge perioden.
	We voeren 6 klimaatadaptieve maatregelen uit volgens het door het college vastgestelde maatregelenpakket Klimaatadaptatie en Operatie Steenbreek.

Doelstelling:
Een toekomstbestendige agrarische sector.
De agrarische sector staat voor grote uitdagingen. Dat komt onder meer door regelgeving op het gebied van duurzaamheid en door het Rijksbeleid voor stikstof. De gemeente wil een economische rendabele sector behouden. Daarom ondersteunen we bij knelpunten en denken we mee over mogelijkheden en oplossingen. We pakken dit integraal op, waarbij stikstofproblematiek en CO2-uitstoot opgaven zijn. Ook kijken we daarbij naar de RES, biodiversiteit, circulaire economie en bodemdaling. We beschouwen nieuwe verdienmodellen voor de landbouw. Binnen onze gemeente hebben we landbouw op zandgronden en op veenweidegebieden. Voor de landbouw op zandgronden is het verduurzamen van de bollenteelt een aandachtspunt. Ook het behoud van veenweidegebied verdient extra aandacht en heeft een directe link met het veenweideprogramma. We vinden het belangrijk om in geval van bedrijfsbeëindiging karakteristieke boerderijen te behouden.
Resultaat:	Actie:
Duurzame en innovatieve agrarische bedrijven	We ondersteunen pilotprojecten op het gebied van duurzaamheid en innovatie: ●circulaire landbouw ●biodiversiteit ●stikstof- en CO2-problematiek ●leefbaarheid ●composteren bij de boer ●deelnemen provinciaal programma Verduurzamen Bollenteelt samen met West- en Ooststellingwerf. Daarnaast bespreken we de zienswijzen op het voorontwerp paraplubestemmingsplan, spuitvrije zones en onderzoeken de mogelijkheid voor een convenant.
Behoud karakteristieke boerderijen	We werken onder het principe van ‘ja mits’ mee aan nieuwe functies voor vrijkomende boerderijen.

	We houden het funderingsloket open. Woningeigenaren met funderingsproblemen kunnen terecht voor advies en ondersteuning bij het funderingsloket.
Doelstelling:
Het behouden en versterken van de karakteristieken en kwaliteiten van het veenweidegebied.
Provinsje Fryslân en Wetterskip Fryslân hebben in 2015 het eerste veenweideprogramma opgesteld. Momenteel is het nieuwe veenweideprogramma 2020/2030 door de verschillende overheden vastgesteld. De veenweidegemeenten, waaronder De Fryske Marren, nemen hier actief aan deel en zijn volwaardig partner in dit project. Extra aandacht gaat daarbij uit naar de funderingsproblematiek die mogelijk ook onze inwoners treft.
Resultaat:	Actie:
Input van bewoners en gedupeerden van funderingsschade bij het Veenweideprogramma 2020/2030	Via de funderingstafel betrekken wij samen met Waterschap, Provincie en de Veenweide-gemeenten bewoners en gedupeerden van funderingsschade bij het Veenweideprogramma.
Goed geïnformeerde bewoners in het veenweidegebied	We werken aan een funderingsviewer die begin 2023 online gaat.
	We kijken naar het oprichten van een Fries funderingsfonds of het aansluiten op het landelijk funderingsfonds. Er loopt momenteel een pilot in de Grote Veenpolder in gemeente Weststellingwerf om te zien of een funderingsfonds haalbaar is in het Friese veenweidegebied.
Zicht op omvang funderingsproblematiek	Onderzoek naar mogelijkheden funderingsfonds en subsidie voor funderingsonderzoek.
Stoppen veenafbraak, bodemdaling, verbeteren kwaliteiten landschap en natuur. Stoppen aantasting funderingen. Verhogen peil leefbaarheid en vitaliteit. Duurzame landbouw met perspectief, verder ontwikkeld recreatie en toerisme, robuust en klimaatbestendig watersysteem Benutte koppelkansen me doelen als biodiversiteit, duurzame energie, vermindering stikstofdepositie en waterkwaliteit.	Via gebiedsprocessen gaan we in gesprek met betrokkenen over de veenweideproblematiek en zoeken we naar kansrijke oplossingen/ veranderingen.
	In de Hoitepolder, de Brekkenpolder-Zuid en de Haskerveenpolder zijn er gebiedsprocessen gestart waarbij de gemeente faciliterend is.
Een werkbare Friese grondbank op basis waarvan agrarische gronden kunnen worden gekocht die later kunnen worden ingezet voor afwaardering ten behoeve van veenweide, landbouwtransitie, biodiversiteit	Als gemeente brengen we dit punt onder de aandacht bij provincie en Wetterskip en sturen we hier zelf actief in mee.
	Momenteel ligt er een concept-opzet voor een Friese grondbank klaar. De grondbank moet vanaf 2023 operationeel zijn.
Beperken CO2 uitstoot in veenweidegebieden	Onder andere via aankoop van certificaten valuta voor veen.

	We dragen de kennis over landschapsbiografie actief uit en betrekken de inwoners bij het vervolg.
Doelstelling:
We willen de gemeente ontwikkelen in samenhang en in evenwicht met de aanwezige (landschappelijke en cultuurhistorische) waarden.
De Fryske Marren is een aantrekkelijke gemeente om te wonen, te werken en te recreëren. We zetten in op ontwikkeling door bij plannen in te zetten op versterking van deze waarden.
Resultaat:	Actie:
Afgewogen besluiten over nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen of de totstandkoming van beleid	We wegen landschappelijke waarden mee bij besluiten over ruimtelijke ontwikkelingen.
	We maken gebruik van de landschapsbiografie bij de op te nemen waarden in de Omgevingsvisie.
	We implementeren de landschapsbiografie verder.
	We geven inhoud aan het ruimtelijk kwaliteitskader voor Lemmer (‘Lemmer, poort van Zuidwest Friesland’).
	We zetten ons in voor een duurzame ontwikkeling van de IJsselmeerkust.
	We concentreren nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen voor bebouwing zoveel mogelijk bij de grotere kernen.
	We ontwikkelen en faciliteren de ontwikkeling van nieuwe woningbouwlocaties, zoals: •Wyldehoarne 4 in Joure •en Oosterzee West en Hof van Holland in Lemmer.
	We ronden de lopende actualisatiebestemmingsplannen af. We starten geen nieuwe actualisaties van bestemmingsplannen meer in verband met de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2023.
Belangen van De Fryske Marren worden meegewogen in bovengemeentelijke plannen	We volgen proactief de plannen van hogere overheden voor zover van belang voor onze gemeente en geven zo nodig een reactie. Daarbij gaat het onder andere om de Nationale en provinciale omgevingsvisie.
	We volgen ontwikkelingen in het provinciale beleid. Als er nieuwe, interessante mogelijkheden ontstaan voor ons eigen beleid dan benutten we die.
	We benutten de wettelijke mogelijkheden om gaswinning tegen te gaan.

	We sturen actief op een realisatietermijn van projecten en maken daartoe bindende afspraken met ontwikkelaars.
Doelstelling:
Het zorgen voor duurzame kernen en wijken waar inwoners van De Fryske Marren kunnen wonen.
Inclusieve, veilige, veerkrachtige en duurzame kernen en wijken: dat is waar wij aan werken voor alle inwoners van De Fryske Marren
Resultaat:	Actie:
Een breed aanbod aan woningen voor verschillende doelgroepen	De gemeente spant zich er voor in dat er per jaar minimaal gemiddeld 100 woningen per jaar worden opgeleverd in de periode 2020-2030, dit in overeenstemming met de regionale woningbouwafspraken. Hierbij is specifieke aandacht voor starters.
	We zetten in op een krachtige ontwikkeling van onze hoofdkernen door het stimuleren van de bouw van nieuwe woningen.
	Voor de kleine kernen leveren we maatwerk op basis van aantoonbare en onderbouwde vraag (Built to order).
Betaalbare huisvesting voor mensen die daar niet op eigen kracht in kunnen voorzien	We maken jaarlijks prestatieafspraken met de corporaties over nieuwbouw, betaalbaarheid en investeringen in de bestaande huurwoningen.
	We zetten in op het vergroten van de slaagkans voor een sociale huurwoning van 10% tot 15%.
Meer woningaanbod voor specifieke aandachtsgroepen	We brengen de opgave voor de huisvesting van aandachtgroepen in beeld.
Een lokale Woonzorgvisie en prestatieafspraken	We vertalen de landelijke bestuurlijke afspraken Wonen en Zorg met lokale zorgpartijen en stakeholders. We geven hiermee invulling aan de verplichting opgelegd door het Rijk en geven input aan Regiobeeld Friesland (op het gebied van ouderenzorg).
Een lokale Woonzorgvisie en prestatieafspraken	We vertalen de Woonzorgvisie in de prestatieafspraken voor de jaarschijf 2023.
Een up-to-date inzicht in de plan-capaciteit voor woningbouw en inhoud van de plannen naar planstatus en doelgroep	We nemen deel aan het project Friese Woningmarkt/ Woonmonitor.
	We sluiten aan bij Planmonitor Wonen 2.0 op Arcgis Hub Platform en werken dit op gemeenteniveau uit.
Een eigen aanpak op Uitvoeringsagenda Flexibilisering Asielketen	De taakstelling huisvesting vergunninghouders vullen we samen met de corporaties in.
	We onderzoeken de wenselijkheid van een tussenvoorziening in het kader van de flexibele wendbare asielketen.
De raad is op de hoogte van de voortgang van de woningbouwprojecten en van relevante beleidsmatige ontwikkelingen op het gebied van wonen	We rapporteren twee keer per jaar via een voortgangsrapportage woningbouw.

	We stellen VTH-beleid en uitvoeringsregels vast.
Doelstelling:
De bebouwde leefomgeving en ruimtelijke ordening is leefbaar, veilig en bevordert de gezondheid.
Binnen De Fryske Marren wordt ruimte geboden aan tal van functies zoals wonen, werken, wegen, water, recreatie en natuur. We moeten goed nadenken over de manier en de voorwaarden waaronder we de ruimte invullen. Dit om te voorkomen dat belangen van verschillende functies onacceptabel met elkaar concurreren. Eén van de instrumenten die daarbij wordt ingezet, is een stelsel van wet- en regelgeving met bijbehorend vergunningen-, toezicht- en handhavingsregime. De Fryske Marren valt op omdat zij slim, maar vooral ook nuchter en herkenbaar met deze middelen omgaat.
Resultaat:	Actie:
Een veilige, leefbare bebouwde woonomgeving	We toetsen aanvragen, verzoeken en nieuwe ontwikkelingen aan wet- en regelgeving en nieuw beleid.
	We houden toezicht op: •de aanvragen •de naleving van de milieuregels •en de kwaliteit en het gebruik van de bestaande gebouwen en terreinen.
	We zorgen voor een goede integrale afstemming binnen de fysieke leefomgeving.
	We zorgen ervoor dat (potentiële) aanvragers op de hoogte worden gesteld van de planologische mogelijkheden en de mogelijkheden voor vergunningsvrij bouwen.

	Op basis van de subsidieverordening kunnen we na een positieve beoordeling van een aanvraag subsidie verlenen.
Doelstelling:
Behoud en herstel van gemeentelijke monumenten.
Monumentale panden hebben een positieve uitstraling in onze gemeente. Er is een erfgoedverordening vastgesteld en we voeren gemeentelijk monumentenbeleid uit, onder andere door het aanwijzen van monumenten. Ook is er subsidie mogelijk om monumenteneigenaren te stimuleren om zorg te dragen voor het behoud en herstel van deze panden.
Resultaat:	Actie:
Beschermen van waardige gemeentelijke monumenten	Wij gaan verder met het herijken van de gemeentelijke monumentenlijst.
	We houden toezicht op de uitvoering.
	We stellen een Kerkenvisie op.

	We stellen op basis van een risicoanalyse een uitvoeringsplan op.
Doelstelling:
We willen een doelmatig, veilig en duurzaam verkeers- en vervoerssysteem realiseren.
•We gaan door met Duurzaam Veilig. We behouden en werken verder aan een eenduidig, functioneel en verkeersveilig wegennet met speciale aandacht voor de kwetsbare verkeersdeelnemers. Aanpassingen aan het wegennet baseren we op de risicoanalyse wegennet, draagvlak en voldoende middelen. Hierbij spelen we in op verandering in verplaatsingsbehoefte en keuze van vervoerswijze. •We stimuleren het fietsgebruik door te werken aan een veilige en ‘vlotte’ fietsinfrastructuur. •We blijven aandringen op een goed openbaar vervoersysteem. Hierbij hebben we aandacht voor klimaat en gezondheid. •We blijven lobbyen voor een aquaduct in de Skarster Rien. •We geven inhoud aan de nog vast te stellen visie ‘Lemmer, poort van Zuidwest Friesland’. Dit doen we met het oog op een goede ontsluiting en doorstroming over land en water. •We zetten ons in voor een veilig en functioneel vaarwegennet, zowel voor de beroeps- als de recreatievaart.
Resultaat:	Actie:
Een duurzaam veilig verkeerssysteem met een goed openbaar vervoer	We zorgen voor het uitvoeren van het Gemeentelijk Verkeer en Vervoer Plan (GVVP).
	We voeren (herinrichtings)projecten uit. Bewoners en overige belanghebbenden betrekken we hierbij.
	Afhankelijk van de cofinanciering vanuit het Rijk zijn we voornemens om een doorfietsroute op het traject Sneek-Joure-Heerenveen te realiseren.
	We realiseren een doorfietsroute op het traject Sneek-Joure-Heerenveen.
	We bepalen op basis van het vastgestelde afwegingskader ‘Fietsvoorzieningen op en langs verblijfswegen in het buitengebied’ waar fietsvoorzieningen vanuit fietsveiligheid een meerwaarde hebben.
	We monitoren samen met Rijk en provincie het functioneren van het Knooppunt Joure.
	We stellen een Mobiliteitsplan/-programma op (actualisatie verkeersbeleid). Bewoners, ondernemers en overige belanghebbenden betrekken we hierbij.
	We nemen deel aan de Verkenning 3 Friese Bruggen (opdrachtgever Rijkswaterstaat) met speciale aandacht voor de brug Spannenburg.
	We nemen deel aan provinciale verkeer- en vervoeroverleggen en bijeenkomsten.
	We nemen deel aan het Regionaal Mobiliteitsprogramma.
Toegankelijk en goed openbaar vervoersystem	We voeren overleg met de provincie (als regievoerder) en de vervoerder over het openbaar vervoer.
	We nemen deel aan het provinciaal proces ter voorbereiding van de aanbesteding concessie busvervoer 2024-2034.
	We dragen zorg voor een goede doorstroming van het openbaar vervoer en bij (her)inrichting van wegen houden we rekening met de bus.
	Niet toegankelijke bushaltes worden – indien mogelijk – aangepast in het kader van onderhouds- en of herinrichtingswerkzaamheden.
Continueren permanente verkeerseducatie	We stellen jaarlijks een Actieplan gedragsbeïnvloeding op en vervullen een coördinerende en faciliterende rol bij het uitvoeren daarvan. Hierbij richten we ons op de kwetsbare verkeersdeelnemers: beginnende bestuurders, ouderen en fietsers.